VITKOVAČKO POLjE – JEDINSTVENO POZNOVINČANSKO NASELjE

Vitkovačko polje, od momenta kada je profesor istorije u Aleksandrovcu, Milosav Bondžić, na njega skrenuo pažnju, pobuđuje pažnju i maštu arheologa. Polje je istraživano u više navrata, a među važnijima su i ona čiji je rukovodilac bio dr Adam Crnobrnja, doktor arheologije, muzejski savetnik Narodnog muzeja Srbije. Kao član stručne ekipe, rukovodilac terenskih radova ili rukovodilac projekata učestvovao je na više desetina arheoloških istraživanja, a od 2015. godine je predsednik Srpskog arheološkog društva.

Kada su otpočela istraživanja na lokalitetu Vitkovačko polje i šta je Vas zainteresovalo da im se posvetite

Prva arheološka istraživanja na Vitkovačkom polju vršena su u periodu 1968-1971. godine. U pitanju su bila manja sondažna iskopavanja koja su vodili Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo i Narodni muzej Kruševac. Istražene su manje površine, i tom prilikom otkriveno je više otpadnih jama i lošije očuvani ostaci poznoneolitske, vinčanske kuće. Manja zaštitna arheološka istraživanja, isred gradnje savremenih kuća, Narodni muzej Kruševac je obavio i 2001. i 2003. godine. Tokom zaštitnih arheoloških istraživanja 2019. godine, koja su prethodila polaganju kanalizacionih cevi, pronađena je čuvena skulptura Vita. Nakon tog oktrića Ministarstvo kutlure i informisanja je finansiralo istraživanja 2019. i 2021. godine. Tokom istraživanja 2019. godine (zajednička aktivnost Narodnog muzeja Srbije, Zavičajnog muzeja Župe i Narodnog muzeja Kruševac) po prvi put se pristupilo opsežnim nedestruktivnim istraživanjima. Obavljeno je detaljno je rekognosciranje celog lokaliteta, koji se pruža i van granica površine koja je utvrđena za kulturno dobro, precizno utvrđene zone sa površinskim nalazima, krenulo se ka sagledavanju prostorne organizacije celog naselja. Iste godine obavljena su i geofizička ispitivanja severozapadnog dela lokaliteta na oko 10% povšine lokaliteta (oko 5 hektara), kada je lociran i jedan red dobro očuvanih neolitskih kuća, koje još uvek nisu istraživane. Ja lično sam se za istraživanje Vitkovačkog polja zainteresovao zbog ugroženosti ovoga lokaliteta. Niko od nas za života ne može da istraži u potpunosti jedan ovakav neolitski lokalitet, a to i ne treba da nam bude cilj. Najvažnije je sačuvati ga. Metode i tehnike arheoloških istraživanja i dokumentovanja, i na terenu i u kabinetu, napreduju iz godine u godinu. Već za deset godina neko bi mogao da iz istog konteksta dobije mnogo više podataka nego mi danas. Trenutno ne vidim da postoji ni jasan plan lokalne samouprave šta bi sa Vitkovačkim poljem mogli da rade, i po pitanju očuvanja ali i po pitanju prezentacije i korišćenja. Onda ga je najbolje što manje dirati, dok se za to ne steknu uslovi. Ti ostaci se nalaze pod zemljom već 6500 do 6800 godina, i nadam se da će ''preživeti'' i do vremena kada će nastati plan kako njima upravljati na održiv način.

Kakva je trenutna arheološka slika ovog lokaliteta?

Ne mali delovi Vitkovačkog polja su već potpuno uništeni, u arheološkom smilu, savremenim gradnjama i nasipanjima. Daleko veće površine no što su arheološkim istraživanjima proučene. U toku su pripreme za nastavak zaštitnih arheoloških istraživanja ispred gradnje regionalnog gasovoda Aleksandrovac-Tutin. Prvi istražni radovi (geofizička ispitivanja i manja sondažna iskopavanja) su već obavljeni, potvrđene su lokacije dva solidno očuvana objekta, nelitske kuće i peći sa radnom zonom, i to sada treba da bude u celosti istraženo. Najavljena izgradnja kanalizacione mreže će ići dužinom od oko 1 km preko lokaliteta, upravo i preko niza kuća koje smo 2019. godine otkrili geofizičkim ispitivanjima. Važno je da se zaštitnim arheološkim istraživanjima i u tom slučaju pristupi na isti način kao i kod gasovoda, i to pre izrade izvođačkog projekta. Na taj način bi se moglo obezbediti da savremena gradnja ne ugrozi arheološko nasleđe, ali i da infrastrukturni radovi ne budu opterećeni dodatnim velikim finansijskim izdacima. Na samom arheološkom lokalitetu ne možete videti prezentovane ostatke građevina, a ako se planiranja invanzivnih radova na lokalitetu ne budu sprovodila kako treba, mogućnosti za prezentaciju biće sve manje u budućnosti.

U čemu se ogleda vrednost ovog nalazišta¬?

Svaki poznoneolitski, vinčanski lokalitet od izuzetnog je značaja za proučavanje načina življenja u to vreme. Trenutno znamo za preko 700 vinčanskih naselja, što ne znači i da je to konačan broj. Još uvek se otkrivaju i nova. Iako prepoznajemo neke osnovne obrasce naseljavanja i organizovanja života u to vrme, još puno toga tek treba da saznamo. Postojale su i neke pravilnosti u odabiru mesta na kojim će se osnivati poznovinčanska naselja. To su u nekim periodima bili toliko razrađeni obrasci, da danas i bez pomoći savremenih softvera sa velikom pouzdanošću možete da predvidite da bi se na nekoj lokaciji ''moralo'' nalaziti poznovinčansko naselje. Dovoljan je samo detaljan pregled vojne sekcije. Međutim, postoje i odstupanja od uobičajenog. Čini se da je upravo poznoneolitsko naselje na Vitkovačkom polju primer jednog takvog odstupanja od uobičajenih obrazaca. Dosadašnja saznanja koja imamo o njemu ukazuju na to da se nalazilo na periodično plavnom terenu, da su pojedinačne kuće ili grupacije kuća bile raštrkane, a ne gusto zbijene kao inače u to vreme. Pojedini nalazi, poput nalaza nadaleko čuvenih velikih figurina, pobuđuju i interesovanje i maštu kako arheologa tako i ljudi van struke. Međutim, da bi se naslutio odgovor zbog čega su se takve velike figurine, praktično skulpture, u tolikom broju koristile baš na ovom lokalitetu, neophodno je ući dublje u samu organizaciju života na tom mestu. Zbog čega je lokacija na kojoj se nalazilo poznoneolitsko naselje na Vitkovačkom polju bilo toliko intresantno tim ljudima, uprkos ne baš idealnoj poziciji za život? Zašto su rizikovali da generacijama obitavaju u polju ugroženom od periodično jakih bujica i poplava? Da li je naselje na Vitkovačkom polju imalo poseban religizni značaj za ljude tog vremena, jesu li možda te velik figure svedoci toga? Ili su postojali neki naročiti ekonomski i trgovački razlozi – Vitkovačko polje je na samo dan hoda od Pločnika, na kome je otkriven znatan broj bakarnih predmeta, u to vreme izuzetno retkih i prestižnih. U svakom slučaju, na Vitkovačkom polju se nalazilo poznoneolitsko naselje koje je očigledno imalo poseban značaj ne prevashodno za same njegove stanovnike, već i za ljude u široj zajednici naselja toga doba. Da bi se krenulo ka odgovirma na ova, ali i mnoga druga pitanja, neophodno je istraživati. Da bi se istraživalo lokalitet se mora sačuvati i za buduće generacije, a to nam je i zakonska obaveza, zbog toga je i utvrđen za kulturno dobro.

Projekat „Vitkovačko polje- kolevka dragocenih arheoloških nalazišta“ se realizuje uz podršku Opštine Aleksandrovac

KURS MASAŽE U OKVIRU PROGRAMA KANCELARIJE MLADE I MINISTARSTVA TURIZMA I OMLADINE

DODELJENI UGOVORI KORISNICIMA SUBVENCIJE ZA SAMOZAPOŠLJAVANJE

PRVI SNEG NA KOPAONIKU NAJAVLJUJE USPEŠNU ZIMSKU SEZONU

GIMNAZIJALCI IZ OSTILJE, CELJA I KRUŠEVCA PREDSTAVILI ZAVRŠNE PROJEKTE

POSETA ČLANOVA SAVETA EVROPE KRUŠEVCU

SVETSKI DAN TELEVIZIJE OBELEŽEN U GERONTOLOŠKOM CENTRU

NOVA IKT OPREMA ZA KRUŠEVAČKE VRTIĆE

DANAS JE SVETSKI DAN TELEVIZIJE

SABOR SVETOG ARHANGELA MIHAILA – ZAŠTITNIK VERE I PORODICE

RADIO VEZA - VID SIGURNE KOMUNIKACIJE: DODELJENA OPREMA ZA 18 POLAZNIKA RADIO VEZISTA