GRČKI ŠOR- ULICA KOJA SPAJA STARI I NOVI KRUŠEVAC

Ako biste Kruševljane pitali da vam objasne kako da dođete do Karadžićeve ulice, pitanje je kakve biste instrukcije dobili...ali zato, za Grčki šor, svi bi znali da vam objasne.

U samom centru Kruševca, u ulici Vuka Karadžića, leži Grčki Šor – nepokretno kulturno dobro, zaštićena kulturna i istorijska celina od izuzetnog značaja. Ova ulica, čija je duša ukorenjena u drugoj polovini 19. veka, priča priču o vremenu i ljudima koji su svojim radom i vizijom oblikovali današnji Kruševac.

- Ova ulica je svojevrsni muzej na otvorenom – s posebnim pijetetom priča Aleksandar Miletić, kustos u kruševačkom muzeju.

Grčki Šor nastao je zahvaljujući dolasku Cincara, trgovaca i zanatlija iz severnih delova Grčke, koji su se doselili u Kruševac kao deo uredbe kneza Miloša. Ovi marljivi ljudi doneli su sa sobom ne samo svoje veštine i znanja, već i duh i kulturu, koja je uveliko doprinela urbanom i ekonomskom razvoju Kruševca. Karadžićeva ulica, nekada spoj između starog i novog centra grada, postala je dom ovih doseljenika i njihova nova adresa.

- Ove porodice, uslovno rečeno, bile su važan faktor u samom gradu i bile su zamajac gradskog razvoja, razvoja privrede pa i industrijalizacije. Grad Kruševac uvek je nekako važio kao jak industrijski centar kada pričamo o bivšoj državi, ali zaboravljamo činjenicu da je on već krajem devetnaestog, odnosno na samom početku 20 veka takođe bio jako važan industrijski centar - kaže Miletić i dodaje da se u ovoj ulici može jasno videti prelaz iz starog u novi grad.

- Grčki šor je manje ili više jedna očuvana prostorna celina koje su retke kada je Kruševac u pitanju. Zapravo, ona je jedinstvena u gradu koja je relativno očuvana i tu se izdvajaju dva markantna tipa građevina – onaj stari tip koji bukvalno počinje početkom 19. veka i odlikuje ga ta narodna arhitektura karakteristična za te osmanske i postosmanske krajeve: ta tipična Balkanska gradnja u bondruku. Zgrade su skladnih dimenzija, četvrtaste, jednostavne nad podrumima, imaju naglašene tremove, naglašene doksate, pokrivene su ćeramidom, a odlikuju ih drveni elementi koji takođe pokazuju izvesnu finoću same obrade, a tu su i potonje građevine podizane tokom 19 veka, naročito nakon srpsko-turski ratova, 70-ih godina koje se grade. One već pokazuju jedan snažniji zapadnoevropski, odnosno, da budem precizniji srednjoevropski impuls – pojašnjava Miletić.

Taj prelaz iz starog u novi Kruševac najupečatljivije prikazuju dve kuće građene na suprotnim stranama ulice: Begova kuća, poznata po ljudima koji su je nastanjivali, i kuća Zojića (kasnije Paskaljevića) na uglu Karadžićeve i Brijanove ulice, primer gradske arhitekture iz 30-ih godina 20. veka.

- Na samom početku, pri Staroj Čaršiji imamo takozvanu Begovu kuću koja nije pripadala najverovatnije nikakvom begu, već je imala u Osmansko doba ulogu nekakve carinarnice, koja će nakon 1833. godine, kada osmanska imanja bivaju deljena i prodavana postati svojina istaknute političke figure tog perioda Živka Šokorca i ona ima sve odlike koje krase upravo tu poznu osmansku gradnju: bondruk, naglašen trem, a ono što je njeno vrlo lepo obeležje samo dvorište, položaj na početku ulice, jer ona je podzidana jednim velikim kamenim zidom. Na drugom kraju, ka novom centru, mi imamo kuću Zojića, porodice koja je imala grčko poreklo. Ova kuća divan je primer zrele eklektike u arhitekturi: ima simetrično monumentalno stepenište i nekako slikovito je da na početku ulice i na njenom kraju mi imamo dva možda najbolja egzemplara arhitektonskog razvoja Kruševca od početka 19. veka pa sve do početka početka 20. veka – sa osmehom kaže Aleksandar.

Grčki Šor, jedna od dve očuvane kaldrme Kruševca nje samo arhitektonski zanimljiv. To je mesto i gde se čuva duh starih vremena, jer je među grčkim i cincarskim trgovcima koji su ubrzo postigli društveni i ekonomski ugled, bio i Liota Karacidis, koji je 1785. godine izgradio prvu kafanu "Mali Pariz", a potom i "Pariz", u samom centru grada. Njegovi potomci, kao i potomci drugih Grka, ostavili su dubok trag u Kruševcu, kako u kulturi, tako i u svakodnevnom životu. Tako su nekadašnji stanovnici Kruševca Milutin Protić, unuk istaknutog pravnika i predsednika kruševačkog Okružnog suda, živopisno svedočili o vremenu kada je Grčki Šor bio centar društvenog života. Tu su bile i poznate kruševačke kafane poput "Srpski kralj", "Car Lazar" i "Kolovoz", mesta gde su se okupljali ljudi, razmenjivali priče i stvarali istoriju.

Danas, Grčki Šor nije samo ulica; to je živa istorija Kruševca, mesto gde se susreću prošlost i sadašnjost. Zahvaljujući zalaganju kruševačkog arhitekte Predraga Vertovšeka, Grčki Šor je početkom devedesetih godina prošlog veka zaštićen kao kulturno-istorijska celina od velikog značaja, pa se on i danas čuva priče o ljudima koji su ga izgradili, o vremenu kada su trgovački putevi donosili ne samo robu, već i kulture, ideje i znanja.

PORODICA GAŠIĆ DONIRALA KLIME GINEKOLOGIJI

KOLO SRPSKIH SESTARA AKTIVNO I TOKOM LETA

IN MEMORIAM

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA DANAS OBELEŽAVA LETNJI ARANĐELOVDAN

RADOVI NA REKONSTRUKCIJI UNUTRAŠNJEG PROSTORA FONDA PIO U KRUŠEVCU

DARKO ANDONOV NOVI POMOĆNIK GRADONAČELNIKA ZA POLJOPRIVREDU

SILIRANJE CELE BILJKE KUKURUZA U USLOVIMA SUŠE

UREĐENJE PROSTORA OKO LOKVANJ BARE

U OŠ „NADA POPOVIĆ“ U TOKU MOLERSKI RADOVI

U TOKU ZAMENA STOLARIJE U VRTIĆU LABUD